Idol w typie wiolinowym (kultura Grotta-Pelos, ok. 2800 BC) z nietypowym dla tego typu wyraźnym zaznaczeniem cech płciowych i wcięcia w talii oraz wyróżnieniem rąk. British Museum, Londyn.
Marmurowe figurki z Cyklad, zwane idolami, zaraz po ich odkryciu pod koniec XIX w. stały się inspiracją dla sztuki współczesnej; echo ich niezwykłych w swej prostocie kształtów odnajdujemy w malarstwie i rzeźbie kubistycznej oraz w dziełach Henry’ego Moore’a czy Jeana Arpa. Dzięki temu stały się one jedną z najbardziej znanych dziedzin sztuki starożytnej (moda na nie, wywołana przez sztukę nowoczesną, przyczyniła się też, niestety, do rabowania wielu stanowisk). Zazwyczaj jednak zapomina się, że historia idoli obejmuje wiele stuleci, w czasie których forma i szczegóły tych rzeźb zmieniały się.
Początki zarówno nurtu schematycznego jak i „naturalistycznego” sięgają epoki neolitu (znaleziska z Saliagos), natomiast szczytowa faza produkcji figurek przypada na okres wczesnocykladzki II (trzecie tysiąclecie BC).
Do nurtu schematycznego należą idole zwane wiolinowymi – od kształtu przypominającego nieco pudło skrzypiec. Być może wywodzą się one od składanych w neolicie do grobów nieobrabianych otoczaków o specjalnie dobieranych kształtach; w zasadzie w tym typie zaznaczano jedynie biodra, piersi i wydłużoną szyję, na której końcu nawet nie wyodrębniano głowy. Typ naturalistyczny znacznie dokładniej, choć również umownie oddaje anatomię ludzkiego ciała, cechami charakterystycznymi są złożone na piersi ręce, i wyodrębnione nogi natomiast pod względem opracowania twarzy wyodrębnia się dwa podtypy: „przed-kanoniczny” bez zaznaczonych rysów twarzy oraz „kanoniczny” z opracowaną twarzą. „Kanoniczne” idole mają lewą rękę złożoną nad prawą poniżej piersi, głowę (płaską, trójkątną lub owalną) z zaznaczonym nosem, nogi z wyodrębnionymi stopami.
Figurka przedstawiająca kobietę, utrzymana w stylu naturalistycznym (kultura Grotta-Pelos, ok. 3000-2800 BC). Opracowanie głowy przypomina późniejsze idole, mimo braku zaznaczonego nosa, natomiast ciało - z wyraźnie zaznaczonymi biodrami - jest typowe dla tej odmiany. Wyjątkowe jest opracowanie zagłębień oddzielających ramiona od ciała. British Museum, Londyn.
Ogromna większość idoli przedstawia postacie kobiece, co związane jest być może z kultem płodności; zdarzają się figurki będące wyraźnie wizerunkami kobiet w ciąży. Znany jest też idol „podwójny”: na głowie większej figurki stoi mniejsza, co bywa interpretowane jako matka z dzieckiem, choć oczywiście nie ma co do tego żadnej pewności. Co ciekawe, wiele figurek męskich przedstawia postacie wykonujące jakąś czynność, np. grające na instrumentach muzycznych (o tych figurkach napiszę kiedyś osobno). Nieukształtowane rzeźbiarsko elementy anatomiczne (oczy, włosy) zaznaczane były kolorami. Nieobrobione do końca figurki wskazują na to, iż ich twórcy stosowali kanon proporcji postaci: w idolach „kanonicznych” modułem jest maksymalna szerokość figurki, mieszcząca się cztery razy w jej wysokości. Linie, mające ułatwić rzeźbiarzowi dokładne opracowanie figurki, wyznaczano prymitywnym cyrklem na nieobrobionej jeszcze bryle marmuru. Proces formowania składał się z dwóch faz: obkuwania z bloku zbędnych części kamienia, a następnie ścierania i szlifowania kawałkami szmergla – skały o właściwościach ściernych – i pyłem szmerglowym. W rezultacie otrzymywano idealnie gładką powierzchnię – oczywiście w przypadku marmuru, idole bowiem (rzadziej) wykonywano również z innych kamieni.
Zagadką pozostaje funkcja, jaką spełniały idole. Większość znalezisk pochodzi z grobów (aczkolwiek ogromna liczba pochówków nie jest w nie zaopatrzona), w związku z czym najczęściej wysuwa się tezę, iż spełniały funkcję rytualną, być może zbliżoną do egipskich uszebti – towarzyszy zmarłego, mających m. in. wykonywać za niego pracę w zaświatach. Interpretację idoli cykladzkich utrudnia fakt, że większość z nich ma stopy ukształtowane skośnie, a zatem nie mogą stać.
Najpóźniejsze idole datowane są na okres późnocykladzki I i II (ok. 1600-1400) i odbiegają nieco od wcześniejszych typów: są to niemal płaskie figurki o charakterystycznych trapezoidalnych „spódniczkach”.
Grupa idoli "kanonicznych" (kultura Keros-Syros). Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach.
Hellenika 